Zo af en toe zien wij de stelling voorbij komen dat er geen auteursrecht kan rusten op gebruiksvoorwerpen. Bijvoorbeeld omdat dit als argument naar voren wordt gebracht door gedaagde partijen, die van mening zijn dat zij geen inbreuk maken op de auteursrechten van een ander.
Dit was ook het geval in de procedure tussen Esschert Design en S&S Import & Export, over vuurkorven. Begin dit jaar deed het Gerechtshof Leeuwarden uitspraak in deze procedure. In dit artikel zullen we uitleggen waar de zaak over ging en hoe de rechter in dit geval aankijkt tegen de mogelijkheid om gebruiksvoorwerpen (zoals meubels) via het auteursrecht te beschermen.
Zoals ook uit deze uitspraak blijkt, kan er in principe ook op gebruiksvoorwerpen auteursrecht rusten. Voorwaarde is wel dat die vorm niet enkel noodzakelijk is om een technische uitkomst te verkrijgen.
Hippe vlammen
De eisende partij, Esschert, brengt onder de naam ‘Fancy Flames’ een vuurkorf op de markt. Deze vuurkorf wordt geleverd in vijf losse onderdelen die plat op elkaar liggend zijn verpakt in een krat van pallethout. Om de verpakking is een wikkel aangebracht waarop is weergegeven op welke wijze de vuurkorf in elkaar gezet kan worden. Als de vuurkorf eenmaal af is, dan kan men het pallethout er gelijk in opstoken.
Esschert stelt in de procedure dat niet alleen vuurkorf ‘Brazil’ van S&S inbreuk maakt op haar auteursrechten, maar dat ook de verpakking en de wikkel die S&S gebruikt te veel overeenkomsten vertonen met die van Esschert.
Auteursrecht op de Fancy Flames?
Eerst beoordeelt het Gerechtshof of er auteursrecht op de vuurkorf van Esschert rust. Het haalt daartoe een aantal criteria aan die in het verleden zijn geformuleerd door nationale én Europese rechters, zoals:
Voor auteursrechtelijke bescherming is vereist dat het werk oorspronkelijk is in die zin dat het gaat om een eigen intellectuele schepping van de auteur.
Of, in gewoon Nederlands: de maker moet zelf bepaalde vrije en creatieve keuzes hebben gemaakt toen hij het meubelstuk ontwierp en dit niet zomaar hebben nagemaakt van andere meubels die al eerder op de markt waren.
Ook gebruiksvoorwerpen kunnen door het auteursrecht worden beschermd, zo oordeelt het Gerechtshof. Sterker nog, het benadrukt dat voor gebruiksvoorwerpen dezelfde eisen gelden als voor andere werken, zoals boeken en schilderijen.
Wel is het zo dat een vorm niet beschermd kan worden door het auteursrecht als die vorm nodig is om een bepaalde technische uitkomst te bereiken. Een voorbeeld hiervan is een spijker: die heeft alleen die vorm om makkelijk ergens in te kunnen slaan.
Vaak zullen (onderdelen van) voorwerpen wel een bepaalde functie hebben, maar blijft er nog genoeg ruimte over om toch creatieve keuzes te maken. Zo hebben veel mokken een oor, om ze beet te kunnen houden. Maar die van bijvoorbeeld de Domoor van Gispen of de Mugtail van Kinto (zie hieronder) zijn niet bepaald standaard te noemen! Die keuzes zullen dan in principe beschermd kunnen worden door het auteursrecht.
Met betrekking tot de Fancy Flames is het Gerechtshof van mening dat Esschert binnen de vereisten die aan de vuurkorf, de verpakking en de wikkel worden gesteld, voldoende vrije en creatieve keuzes heeft gemaakt. Zo heeft de vuurkorf een vierkante vorm en zijn er vierhoekige uitsparingen aangebracht in de zijwanden. Met betrekking tot de verpakking komen de creatieve keuzes van Esschert tot uitdrukking in de gekozen constructie, een skelet van licht gekleurd pallethout en het stuk touw dat als handvat dient. Ten aanzien van de wikkel geldt dat de bollende fotorand, de montagetekening en het gebruik van pictogrammen getuigen van creatieve keuzes van de ontwerper.
Om die reden komt het Hof tot de conclusie dat er auteursrecht rust op de vuurkorf, de verpakking en de wikkel.
Maakt de Brazil inbreuk op de Fancy Flames?
Vervolgens is de vraag of er inbreuk wordt gemaakt op die auteursrechten.
Esschert heeft stukken in het geding gebracht waaruit de overeenkomsten tussen de Fancy Flames en de Brazil blijken en tijdens het pleidooi van partijen heeft het Gerechtshof de gelegenheid gehad om de producten zelf te bekijken.
Aan de hand daarvan oordeelt het dat de vuurkorf en de verpakking met wikkel van S&S erg overeenkomen met die van Esschert. Weliswaar wijkt de vuurkorf van S&S in maatvoering af, maar door het overnemen van de auteursrechtelijk beschermde trekken die hierboven werden beschreven, is de totaalindruk tussen de Fancy Flames en de Brazil sterk gelijkend. De montagetekeningen op de wikkel zijn blijkbaar zelfs identiek aan die van Esschert.
Auteursrechtinbreuk dus, zo oordeelt het Hof.
Conclusie
In deze uitspraak geeft het Gerechtshof aan dat het dus goed mogelijk is om de vormgeving van gebruiksvoorwerpen zoals meubels te beschermen. In dat geval mag het uiterlijk van het voorwerp niet enkel zijn bepaald door de functie die het voorwerp heeft. De ontwerper moet de ruimte gehad hebben om zelf op creatieve wijze vorm te geven aan het product.
Weliswaar hebben bepaalde elementen bij meubels een functie (zoals deuren in een kast of de kap van een lamp, maar over het algemeen zal er nog genoeg ruimte zijn om meubels te ontwerpen die door het auteursrecht kunnen worden beschermd.
Lees de volledige uitspraak hier.